قلعه سریزد یکی از کهن ترین و بزرگ ترین صندوق امانات بانکی ایران و جهان بوده است. قدمت این قلعه تاریخی به حکومت ساسانیان (قرن ۳ تا ۷ میلادی) می رسد. این اثر در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این قلعه از خارج به داخل شامل دیواری به ارتفاع 2 متر گرداگرد قلعه است که قبلاً دارای ارتفاع بیشتری بوده است. خندقی به عمق 4 متر و عرض 5 تا 6 متر در اطراف قلعه، حصار و باروی قلعه که ارتفاعی حدود 6 تا 7 متر دارد و گرداگرد قلعه را فرا گرفته و دارای 9 برج مدور به ارتفاع 8 تا 9 متر در گوشه ها و میانه اظلاع می باشد. فضای میان حصار و دیوار داخلی قلعه به عرض 8 متر گرداگرد قلعه می باشد که با توجه به آثار و شواهد، محل آب انبار، انبار علوفه و طویله چارپایان و آغل گوسفندانو احشام بوده است.  دیوار داخلی و اصلی قلعه، اماکن عمومی، خانه ها و انبارهای آذوقه را در بر گرفته است. در چهار گوشه این دیوار 4 برج ساخته شده که از برج های حصار قلعه بلندتر می باشد.

فضاها و ورودی های قلعه:

فضای اصلی و مرکزی قلعه شامل انبار ها، خانه ها و اتاق های مسکونی قلعه نشینان بوده است. درب ورودی قلعه در سمت شمال قرار داشته که بر روی خندق مقابل آن پل متحرکی نصب شده بود که به هنگام شب به کمک طناب و قرقره بلند می شد و در پشت دروازه قرار می گرفت. با برداشتن پل متحرک از روی خندق، ارتباط داخل و خارج قلعه از یکدیگر قطع می شد. با گذشتن از روی خندق و عبور از در اصلی قلعه به محوطه هشتی دروازه وارد می شویم. در محوطه هشتی به سه درب دیگر برخورد می کنیم که 2 تا از آنها به طرفین چپ و راست باز شده و به محوطه میان حصار خارجی و دیوار داخلی قلعه که محل نگهداری احشام و چارپایان و انبارهای علوفه بوده، راه می یافت. درب سوم، مقابل دروازه اصلی قرار دارد و به محل مسکونی قلعه راه دارد. کوچه اصلی قلعه در امتداد درب اصلی و در جهت شمال به جنوب قرار گرفته و تا انتهای ضلع جنوبی قلعه امتداد دارد.

در سمت راست و چپ هر طرف، 6 کوچه فرعی دیگر در نظر گرفته شده که طول هر کدام حدود 50 متر می باشد. در طرفین کوچه های فرعی، خانه مسکونی افراد قلعه در 3 طبقه احداث شده است. در دو طبقه کوچه اصلی دو ردیف پلکان ساخته شده که ارتباط مسکونی ساکنان را بایکدیگر برقرار می سازد. علاوه بر آن در کوچه های فرعی نیز پلکانهایی برای ایجاد ارتباط بین طبقات در نظر گرفته شده بود. خانه های قلعه هر کدام بیش از 2 اتاق ندارد و حداکثر زیربنای آنها بیش از 30 مترمربع نیست. اتاق ها تو در تو بوده و در جوانب آنها طاقچه ها، رف ها و در انتهای آن محل هایی برای قرار دادن خمره های بزرگ جهت ذخیره کردن مواد غذایی ساخته شده است. همچنین در کف اتاق های قلعه سوراخ هایی جهت اختفای خمره ها ایجاد کرده اند.

نحوه حفاظت از قلعه:

از تمام فضاها به نحوی استفاده شده است که بدین ترتیب می باشد: برج های قلعه در 3 طبقه بنا شده و ارتباط طبقات به وسیله پلکانهای مارپیچ تأمین می گردد. در هر 3 طبقه روزنه هایی برای دیده بانی و تیراندازی در نظر گرفته شده است. پشت بام برج ها، دیواری به ارتفاع یک نیم متر را دارد که به عنوان جان پناه از آن استفاده می گردد. در زیر دیوار جان پناه، سوراخ هایی با شیب تند به طرف بیرون ایجاد کرده اند که از آنجا برای ریختن خاکستر، شن داغ، آب جوش و قیر مذاب بر سر مهاجمان استفاده می کردند. اگر دشمن اقدام به آتش زدن درب ها می کرد، از این قسمت آب می ریختند و آتش خاموش می شد. درهای دوم و سوم ورودی با پوششی از فلز پوشیده شده بود. بدین وسیله علاوه بر استحکام بخشی، بیشتر از سوزاندن آن جلوگیری می کردند.

بر بالای درب اصلی قلعه تیر چوبی قرار دارد که بر روی آن ها چهار قرقره به چشم می خورد. از این تیر چوبی و قرقره ها برای بالا و پایین آوردن درب ورودی خندق یا درب قلعه استفاده می کردند. این تنها نمونه ای از باز و بسته کردن درب به صورت عمودی می باشد که تاکنون آثار آن باقی مانده است. از جمله آثار موجود قابل ذکر در این قلعه آب انبار است که در سمت چپ ورودی و پشت هشتی ساخته شده است و ابعاد آن در حدود 5´6 متر که مسقف بوده است و اکنون اثری از آن باقی نمانده است. این آب انبار به دو طریق آبگیری می شده است یکی به وسیله مجرایی که از خندق به آن متصل بوده و در مواقع لزوم مجرا گشوده شده و آب انبار پر می شد. دیگری در هنگام خطر و تهاجم دشمن که احتمال آلودگی آب خندق وجود داشت، آب انبار را با آب خندق آبگیری نمی کردند، بلکه با جمع آوری آب پشت بام ها و فضای داخلی قلعه نیاز خود را بر طرف می کردند. با این عمل افراد قلعه می توانستند کلیه نیاز های خود را بر طرف و ارتباط خود را با خارج قطع نمایند.